Hoe vierde men Sinterklaas in de 19de eeuw?

Sinterklaas kent zijn oorsprong al ver voor de 19^de eeuw en heeft in die tijd verschillende gedaantewisselingen ondergaan. Wat begon als beschermheilige van kinderen, transformeerde via een boeman naar een kindervriend. Hoe werd er in de 19^deeeuw sinterklaas gevierd?

Sinterklaas als boeman

De geschiedenis van Sinterklaas rijkt ver terug. In 18^deeeuw was hij vooral een boeman die werd gebruikt om kinderen bang te maken zodat ze zouden gehoorzamen. Hij werd neergezet als afschrikwekkende donkere man met narrenbelletjes of kettingen aan zijn voeten.

Helemaal nieuw was dat niet. Een personage in de vorm van een zwarte man of duivelsgestalte bestond in de folklore al langer. Meestal heette hij Klaas, soms Bullebak, Zwarte Man of Piet met de Pooten (1749). Deze man was vaak bont gekleed, soms verkleed als harlekijn, voorzien van belletjes. Het gezicht van Klaas was soms met roet zwart geschminkt of bedekt met een masker. Die gezichtskleur werd ook in verband gebracht met de schoorsteen waardoor hij snoep naar beneden zou werpen. Gehoorzame kinderen kregen snoepgoed, kinderen die niet gehoorzaam waren geweest werden geïntimideerd. Pas in het begin van de 19^deeeuw kwam er een einde aan deze boeman.  

Waar kwam Sinterklaas nu vandaan?

Tegenwoordig vertellen we dat Sinterklaas uit Spanje komt, maar zijn oorsprong ligt in Klein-Azië of Italië. Een pamflet uit 1810 vermeld een Sinterklaasliedje waarbij gezongen werd:  

“Sancte Claus, goed heylig man! Trek uwe beste Tabaert aen, Reiz daer mee na Amsterdam, Van Amsterdam na Spanje, Daer Appelen van Oranje, Daer Appelen van granaten, Die rollen door de Straaten. Sancte Claus, myn goede Vriend! Ik heb U allen tyd gedient, Wille U my nu wat geven, Ik zal U dienen alle myn Leven” — John Pintard, 1810

Dit suggereert dat Sinterklaas naar Spanje reisde voor sinaasappelen en grantaatappelen, maar daar dus niet vandaan kwam. Zeer waarschijnlijk was het onderwijzer Jan Schenkman (1806–1863) die Sinterklaas voor het eerst uit Spanje liet komen als ‘Bisschop van Spanje’. Hij introduceerde ook zijn knecht en de stoomboot waarmee hij naar Nederland kwam. 

Sint Nikolaas en zijn knecht

Schenkmans prentenboekje Sint Nikolaas en zijn knecht uit circa 1850 was gewild. De afbeeldingen zorgden ervoor dat het uiterlijk van Sinterklaas − een statige oude man met witte baard en haren, rode mijter en mantel − in de navolgende decennia als het enige echte werd aangenomen.   Sinds dit boekje hebben drie zaken een vaste plaats gekregen in de sinterklaasfolklore: een donkere knecht, de intocht en de stoomboot. De knecht, een gekleurde jongeman, had in Schenkmans boekje nog geen naam. In 1895 werd Zwarte Piet gangbaar.

De roe

In het begin van de 19^deeeuw was Sinterklaas niet fysiek aanwezig. Hij kwam alleen voor in verhalen en niet echt bij de mensen thuis om stoute kinderen een pak slaag te geven met de roe. Dit was alleen om de kinderen te doen gehoorzamen. Toen die manier van opvoeden niet meer paste in de tijd verdween de roe naar de achtergrond.  

Wie zoet is krijgt lekkers

Dit is mooi terug te zien op prenten uit de 19^deeeuw met mensen die door de etalage van de bakker zich verlekkerden aan taaitaai, pepernoten en kruidnoten. Kruidnoten en chocoladeletters stammen uit de 19^deeeuw. Eetbare chocolade is pas in 1847 geïntroduceerd (daarvoor was het alleen bekend als drankje) en elf jaar later werd in Amsterdam de eerste chocoladeletter gemaakt. In 1880 opende de grootste pepernotenfabriek in Harderwijk.  

Het feest van verheugen

Sinterklaas werd langzaam een feest van verheugen. De warmte van pakjesavond voorafgegaan door de spanning bij het zetten van de schoen. Dat begon halverwege de 19^deeeuw toen er ook kinderliedjes in omloop kwamen als ‘Zie de maan schijnt door de bomen’ (1843). En nog steeds, bij het horen van die vrolijke tonen deze dagen, weten we: 5 december nadert. Volverwachting klopt ons hart!  

Inspiratie

We hebben een overzicht gemaakt met onze favoriete cadeaus voor de feestdagen geïnspireerd op de 19^deeeuw.

Dit artikel is onderdeel van de online conceptstore www.paulowna.eu waar u allerhande artikelen vindt die geïnspireerd zijn op de 19^deeeuw.